Prof. Dr. Nebile Dağlıoğlu
Ankara Üniversitesi, Adli Bilimler Enstitüsü, Adli Toksikoloji Anabilim Dalı, Dikimevi/Ankara, Türkiye
Konuşma Başlığı:Atık Sulardan Uyuşturucu Madde Tespiti
Atık su epidemiyolojisi (Wastewater Based Epidemiology, WBE), nikotin, alkol, kafein, yasal ve/veya yasa dışı madde gibi birçok madde kullanımındaki bölgesel ve zamansal farklılıklar hakkında gerçek zamanlı veri izleme potansiyeline sahip, hızla gelişmekte olan bir disiplindir. İlk olarak 1990’lı yıllarda evsel atık suların çevresel etkilerini izlemek için kullanılan yöntem daha sonraki dönemlerde yasal ve/veya yasa dışı madde tüketimini tahmin etmek için kullanılmaya başlanmıştır. Atık su analizleri, yöntemin sonuçlarının verimliliği, örneklerin kolay ulaşılabilir ve uygun maliyetli olması gibi sebeplerle 2000’li yılların başından itibaren yasa dışı maddelerin toplumdaki tüketim oranlarının belirlenmesi kapsamında da kullanılmaya başlanmıştır. Bu uygulama sayesinde güncel yasal ve/veya yasa dışı madde kullanımını belirlenebilmekte, yasa dışı madde tüketimine karşın uygulanan eğitim, uygulama ve küresel çapta uygulanan kullanımı engelleme çalışmalarının sonuçları gerçek zamanlı olarak izlenebilmekte ve anket araştırmalarına ek olarak veri desteği sağlanabilmektedir. Ayrıca, madde kullanımının değerlendirilmesine ve farklı ülke ve bölgelerin küresel olarak karşılaştırılmasına da imkân tanımaktadır.
Atık su analizleri, illerin atık su arıtma tesislerinin (AAT’lerin) giriş ve çıkış sularında ve/veya nehir sularında maddelerin tespiti ve tespit edilen maddelerin geri hesaplamaları ile il düzeyinde kişi başına düşen maruz kalım bilgisini vermektedir. Seçilen AAT’ler kapsadıkların havzalar/popülasyonlar, alt yapı uygunlukları, transfer sürecine kadar topladığı numuneleri soğuk ortamda muhafaza edebilmesi, 24 saat kompozit numune alma durumları değerlendirildikten sonra o ili temsil etmek üzere seçilmektedir. Yasal ve/veya yasa dışı maddelerin ve bunların metabolitlerinin ölçümü, sıvı kromatografi tandem kütle spektrometrisi (LC/MS-MS) yöntemi ile analiz ile edilmektedir. Tespit edilen ana madde veya metabolitinin konsantrasyonlarına dayanarak, tüketilen maddelerin miktarı hesaplanabilmektedir.
Sonuç olarak WBE, farklı popülasyonlarda yasal ve yasa dışı madde dahil birçok maddenin kullanım profillerinin gerçek zamanlı değerlendirmesi için uygun bir alternatif yöntem haline gelmektedir. Ayrıca WBE, yaşam tarzı, hastalık insidansı ve kirleticilere maruziyet gibi birçok yeni alanda biyobelirteçlerin izlendiği yeni uygulama alanlarına da sahiptir.
