Doç. Dr. Şafak Yalçın Şahiner
Ankara Üniversitesi, Tıp Fakültesi, Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim Dalı
Ankara Üniversitesi Bağımlılıkla Mücadele Uygulama ve Araştırma Merkezi Müdürü
Konuşma Başlığı: Madde Kullanım Bozukluklarında Önleme Çalışmaları Nasıl Olmalı?
Madde kullanım bozukluğu, kişinin ve toplumun hayatını etkileyen, nükslerle seyreden çok boyutlu bir hastalıktır. Bu hastalık kişide birçok fiziksel ve ruhsal probleme neden olmakla birlikte, adli, sosyal ve akademik sorunları da beraberinde getirmektedir. Topluma giderek yayılmakta, işgücü kaybına neden olmaktadır. Bu açıdan bakıldığında madde kullanım bozukluklarının önemli bir halk sağlığı sorunu olduğu açıktır. Ayrıca bu hastalıkta nükslerin sıklıkla görülmesi, tedavinin de uzun soluklu ve maliyetli olması, önleme çalışmalarının öneminin altını çizmektedir.
Madde kullanım bozukluklarının etyolojisinde biyolojik- genetik, sosyal ve psikolojik faktörler birlikte ve kendi aralarında etkileşerek rol oynamaktadırlar. Bağımlıkla ilişkili birçok risk faktörleri ve koruyucu faktör tanımlanmıştır. Bunlar önleme çalışmalarının bel kemiğini oluşturmaktadır. Literatürde tütün kullanımı ile ilgili başarılı sonuçlar vermiş önleme çalışmaları mevcuttur ancak yasa dışı maddelerle ilgili müdahale çalışmalarına ihtiyaç vardır.
Madde kullanım bozukluklarında önleme; birincil, ikincil ve üçüncül önleme şeklinde yapılabilmektedir. Birincil önleme madde ile karşılamamış kişiler, ikincil önlemede ise tek tük kullanımı olmuş, risk grubundaki kişiler çalışma grubudur. Üçüncül önleme ise bağımlılık gelişmiş kişilerde yapılmaktadır. Üçüncül önlemede amaç bu kişileri tedavi sistemi içerisinde tutarak, kişilerin madde kullandığı gün sayısını, fiziksel ve ruhsal hastalıklarını, bulaşıcı hastalıklarını ve riskli ve yasal olmayan olaylara karışma olasılıklarını azaltmaktır.
Sonuç olarak madde kullanım bozuklukları, kişiyi etkilediği kadar toplumu ve gelecek nesilleri etkileyen büyük bir halk sağlığı sorunudur. Bu hastalıkta tıpkı bulaşıcı hastalıklarda olduğu gibi bir önleme modeli geliştirilip uygulanması son derece önemlidir.
Kaynaklar:
- Kistin, C. J., & Silverstein, M. (2021). Substance Use in Youth: What Could an Ounce of Prevention Be Worth?. Pediatrics, 147(Supplement 2), S265-S267.
- Galán CA, Shaw DS, O’Rourke F, Reynolds MD, Gill A, Bogen DL, Ridenour TA. Substance Use Screening and Prevention for Adolescents in Pediatric Primary Care: A Randomized Clinical Trial using the Family Check-Up. Res Child Adolesc Psychopathol. 2023 Feb;51(2):151-163. doi: 10.1007/s10802-022-00978-2. Epub 2022 Oct 8. PMID: 36208361; PMCID: PMC10146025.
- Sloboda Z, Johnson KA, Fishbein DH, Brown CH, Coatsworth JD, Fixsen DL, Kandel D, Paschall MJ, Silva FS, Sumnall H, Vanyukov M. Normalization of Prevention Principles and Practices to Reduce Substance Use Disorders Through an Integrated Dissemination and Implementation Framework. Prev Sci. 2023 Aug;24(6):1078-1090. doi: 10.1007/s11121-023-01532-2. Epub 2023 Apr 13. PMID: 37052866; PMCID: PMC10476513.
- Nelson LF, Weitzman ER, Levy S. Prevention of Substance Use Disorders. Med Clin North Am. 2022 Jan;106(1):153-168. doi: 10.1016/j.mcna.2021.08.005. PMID: 34823728.